Yağmacı Dergiler (Predatory Journals) Sorunu

Bu blog yazımızda doçentlik ve akademik pozisyon başvurularında sıklıkla karşımıza çıkan yağmacı dergilerde yayın sorununu ele alacağız. Son yıllarda birçok meslektaşımız bu tür dergilerde yayınlarının bulunmasından dolayı dosya reddi gibi talihsiz durumlar yaşıyor. Bu yazıda, yağmacı dergileri tespit etmek için kullanılabilecek kaynaklara ve dikkat edilmesi gereken noktalara değineceğiz.

Yağmacı Dergi (Predatory Journals) Nedir?

Yağmacı dergiler, bilimsel etik kurallarına uymadan, genellikle sadece para kazanmak amacıyla faaliyet gösteren ve akademik standartları gözetmeyen dergilerdir. Bu dergilerin hangileri olduğunu çeşitli web sitelerini ya da akademik araçları kullanarak inceleyebilirsiniz. Ayrıca yazının devamında belirttiğimiz çeşitli noktalar da sizi şüphelendirmelidir.

Nereden Kontrol Edebilirim?

Bir derginin güvenilir olup olmadığını kontrol etmek için kullanılabilecek çeşitli kaynaklar bulunmaktadır:

1. Güvenilir Veritabanları ve Kontrol Araçları

• Directory of Open Access Journals (DOAJ): Kaliteli açık erişimli dergilerin listelendiği bu platformda yer alan dergiler genellikle güvenilirdir. Burada bulunmayan dergiler için ek araştırma yapmak faydalı olabilir. https://doaj.org/

• Think. Check. Submit.: Bu site, makale göndermeden önce düşünülmesi gereken soruları içeren kontrol listesi sunmaktadır. Adım adım rehberlik ederek daha bilinçli kararlar alınmasına yardımcı olur. https://thinkchecksubmit.org/

• Cabells Scholarly Analytics: Hem güvenilir hem de şüpheli dergileri içeren ücretli bir veritabanıdır. Kurumsal erişim mevcutsa değerli bir kaynak olabilir. https://www2.cabells.com/

• COPE (Committee on Publication Ethics): Bu komiteye üye olan dergiler etik standartlara uymayı taahhüt etmektedir. Dergi sitesinde COPE logosunun varlığı olumlu bir işarettir. https://publicationethics.org/

• Yapay Zeka Araçları: ChatGPT, Claude gibi yapay zeka araçları, dergi web sitesindeki içeriği analiz etmek, makalelerin kalitesini değerlendirmek ve şüpheli durumları tespit etmek için kullanılabilir. Yapay zeka destekli tarama araçları, bir derginin çeşitli indekslerdeki varlığını kontrol etmeye de yardımcı olabilir.

  
  

2. Büyük Yayıncıların Araçları

Saygın yayıncıların sunduğu "Journal Finder" araçları, ilgili alanda güvenilir dergileri bulmak için kullanılabilir:

• Elsevier Journal Finder: https://journalfinder.elsevier.com/

• Springer Journal Suggester: https://journalsuggester.springer.com/

• Wiley Journal Finder: https://journalfinder.wiley.com/

Bu araçlar genellikle makale özetini girince uygun dergileri önerir.

Şüphelenmemiz Gereken Durumlar

Bir derginin yağmacı olabileceğini gösteren belirli işaretler vardır:

1. İletişim Tarzı

Agresif, kişiselleştirilmemiş e-posta davetleri genellikle yağmacı dergilerin karakteristik özelliğidir. Özellikle gönderici, araştırmacının adını veya uzmanlık alanını doğru belirtmiyorsa dikkatli olmak gerekir.

2. Çok Hızlı Süreçler

Normal bir hakem değerlendirmesi en az birkaç hafta sürer. Çok kısa sürede (örneğin 48 saat içinde) yayım vaadi, kaliteli bir değerlendirme yapılmadığının göstergesi olabilir.

3. Kapsam Genişliği

Birbiriyle ilgisiz çok farklı disiplinleri kapsadığını iddia eden dergiler şüpheyle karşılanmalıdır. Ciddi akademik dergiler genellikle belirli bir alana veya birbiriyle ilişkili alanlara odaklanır.

4. Ücret Şeffaflığı

Yayın ücreti konusunda net olmayan veya süreç içinde beklenmedik ücretler talep eden dergiler güvenilirlik açısından sorunludur. Şeffaflık, kaliteli dergilerin önemli bir özelliğidir.

5. Etki Faktörü İddiaları

"Global Impact Factor", "Universal Impact Factor" gibi resmi olmayan metrikleri kullanan dergiler şüphelidir. Gerçek etki faktörü Web of Science tarafından hesaplanır ve Master Journal List üzerinden kolayca doğrulanabilir.

6. Web Sitesi Kalitesi

Web sitesinde yazım hataları, karmaşık tasarım, çalışmayan linkler profesyonellikten uzak olduklarını gösterir. Site kalitesi, derginin ciddiyetini yansıtır.

7. Yayın Kurulu Belirsizliği

Editörlerin tam isimleri, akademik kurumları ve iletişim bilgileri belirtilmemişse dikkat edilmelidir. Bazı yağmacı dergiler, tanınmış akademisyenlerin isimlerini izinsiz kullanabilir.

8. İndeksleme İddiaları

Web of Science, Scopus gibi prestijli indekslerde yer aldığına dair iddialar her zaman Master Journal List veya Scopus Sources gibi resmi kaynaklardan doğrulanmalıdır.

9. Adres Bilgileri

Sadece e-posta adresi verip fiziksel adres belirtmeyen veya sadece posta kutusu adresi veren dergiler şüphelidir. Gerçek bir kurumsal varlık olmalıdır.

10. Makalelerin Kalitesi

Dergide yayımlanmış makaleleri incelemek, akademik kalite hakkında fikir verebilir. Düşük kalite, tutarsız formatlar, yetersiz kaynakça düşük standartların işaretidir.

Sonuç

Akademik yayın sürecinde yağmacı dergileri tanımak, araştırmacıların hem akademik itibarını korumak hem de emeklerinin değerini bulmak açısından kritik öneme sahiptir. Makale göndermeden önce ilgili derginin güvenilirliğini yukarıdaki kriterlere göre değerlendirmek, bilinçli kararlar almanın ilk adımıdır.

Şüpheli bir durumla karşılaşıldığında, deneyimli meslektaşlara danışmak ve kurumsal yayın politikalarını göz önünde bulundurmak her zaman faydalıdır.